جمله واره های نسبی (موصولی) از اصول گرامری بسیار پرکاربرد سطح متوسطه زبان انگلیسی بوده و عدم درک صحیح این موضوع امکان فراتر رفتن از سطح ۵ آیلتس یا بوستان پنجم را برای هیچ زبان آموزی میسر نمی کند. این درسنامه مبحث جمله واره های نسبی (موصولی) و جمله واره های خلاصه شده یا کاهش یافته را به طور کامل از سطح مقدماتی تا پیشرفته پوشش میدهد.
اگر میخواهید مستقیما به سراغ تمرین ها بروید از لینک های زیر استفاده کنید:
ابتدا لازم است تا با ضمایر نسبی (relative pronouns) آشنا شوید. بسیاری از مولفین داخلی جمله واره های نسبی و ضمایر نسبی را به جمله واره های موصولی و ضمایر موصولی ترجمه میکنند که به دلیل نامانوس بودن این واژه برای زبان آموز ایرانی نگار بوستان ترجمه روشن تر جمله واره های نسبی و ضمایر نسبی را در آموزش های خود بکار میگیرد. این بخش گرامری به ما امکان ساختن جملات پیچیده (complex) می دهد و سطح نمره را به بالای ۵ ارتقا میدهد. البته هیچگاه سطح زبانی افراد با یک اصل گرامری تغییر پیدا نمی کند اما تقریبا تمامی کسانی که در سطح بوستان پنجم یا آیلتس ۶ به بالا هستند از این اصل در گفتار یا نوشتار خود استفاده می کنند. جمله واره های نسبی جمله واره هایی هستند که با یک ضمیر نسبی (relative pronoun) شروع شده و درباره یک مرجع که قبل از ضمیر نسبی قرار گرفته توضیحاتی میدهند.حال به ترتیب بر حسب الویت به توضیح مطالب می پردازیم.
۱- Which (که)
به معنی “که” می باشد و برای همه چیز به جز انسان به کار میرود. مثال:
I have a car. It is very beautiful. >> I have a car which is very beautiful
من یک ماشین دارم. خیلی زیباست >> من یک ماشین دارم که زیباست
در هنگام استفاده از ضمایر نسبی حتما به خاطر داشته باشید که استفاده صحیح آنها بدین صورت است که بایستی بعد از آخرین اسمی که میخواهند توضیح دهنده ی آن باشند بیایند. در مثال بالا which بعد از car آمده است و در واقع توضیح دهنده آن است. اگر هر جای دیگر قرار میگرفت غلط میبود پس اینکه برخی میگویند which در وسط جمله معنی “که” میدهد بایستی دید که این وسط جمله کجاست و نمیتوان مبهم گفت. از دیگر خواص which آنست که بعد از آن معمولا (نه الزاما) فاعل نمی آید یعنی بهتر است زبان آموزان در مرحله یادگیری و استفاده از which بعد از آن فاعل (subject) نیاورند البته این بدان معنا نیست که حالت هایی که بعد از which فاعل باشد را نمیبینیم بلکه منظور اینست که این استفاده ایمن و مطمئن برای داوطلبان سطوح پایه تا آیلتس ۶ است. اگر قبل از which کاما وجود داشته باشد جمله واره نسبی غیر تعریفی و اگر وجود نداشته باشد جمله واره نسبی تعریفی محسوب می گردد.
۲- That (که)
That به معنی “که” در وسط جمله می آید و بعد از آخرین اسمی (noun) می آید که میخواهد توضیح دهنده ی آن باشد. هیچگاه that نمی تواند در جمله واره های نسبی غیر تعریفی استفاده گردد. به عبارت دیگر هیچگاه قبل از that کاما نمیتواند وجود داشته باشد. توجه داشته باشید که that کاربردهای مختلفی دارد که بهتر است برای مطالعه جداگانه هر یک این مطلب را بخوانید. در اینجا that را به عنوان یک ضمیر نسبی (relative pronoun) مورد استفاده قرار میدهیم. مثال:
I have a shirt that is red.
یک پیراهن دارم که زیباست.
همانند which همه ی دیگر انواع ضمایر نسبی (relative pronouns) بعد از آخرین اسمی می آیند که توضیح دهنده آن هستند. در مثال بالا میبینید که that بعد از shirt آمده و درباره آن توضیح میدهد. مشخصه اصلی that آنست که بعد از همه ی انواع اسم مانند انسان، اشیاء، حیوان و مکان نیز مورد استفاده قرار میگیرد. یک مثال دیگر:
I have a friend that is honest.
من دوستی دارم که صادق است.
مانند مثال قبل that بعد از اسمی آمد که توضیح دهنده آن است در اینجا بعد از friend آمده است.
۳- Who (که، کسی که)
Who نیز یک ضمیر نسبی که تنها برای انسان مورد استفاده قرار میگیرد و اگر قبل از آن کاما بیاید غیر تعریفی و در غیر اینصورت جمله واره نسبی تعریفی محسوب خواهد شد. مثال:
They’re the people who bought our land
آنها کسانی هستند که زمین ما را خریدند
۴- Where (که، جایی که)
Where نیز میتواند بعد از اسم هایی که معنی مکان (place) بدهند به عنوان یک ضمیر نسبی مورد استفاده قرار بگیرد. یک نکته که ضمیر نسبی where با بقیه ضمایر نسبی دیگر دارد اینست که بر خلاف بقیه ضمایر در اکثر اوقات به یک فاعل بعد از خودش نیاز دارد. مثال:
This is the place where I live
اینجا جایی که من زندگی میکنم
همانطور که مبینیم بعد از where فاعل I قرار گرفت البته اقتضای معنی هم در اینجا نیاز به گفتن I دارد. حتی در برخی موارد که اقتضا معنی نیاز به معرفی مجدد فاعل ندارد بایستی ترجیحا بعد از where از یک فاعل استفاده کرد. مثال:
It is the city where has beautiful scenery
It is the city where it has beautiful scenery
این شهری است که مناظر زیبا دارد
در دو جمله بالا جمله دوم متداول است چرا که ما بعد از where به یک فاعل نیاز داریم علی رغم اینکه اگر فاعل هم نمی آوردیم باز به city اشاره میکرد اما از آنجایی که بعد از where حالت همراه با فاعل آن متداول است با یک ضمیر فاعلی it به جای شهر جایگزین کردیم. همیشه در چنین حالتی فاعل جایگزین it است چرا که where تنها به مکان اشاره دارد و تنها it به عنوان ضمیر فاعلی مکان میتواند مورد استفاده قرار بگیرد.
۵- Whom (که، کسی را که)
Whom همانند who است و برای انسان مورد استفاده قرار میگیرد. تفاوتش با who اینست که جمله بعد از ان بایستی رابطه مفعولی با کلمه قبل از whom داشته باشد در حالی جمله بعد از who هم میتواند رابطه فاعلی و هم مفعولی با کلمه قبل از who داشته باشد. مثال:
This is the person who I worked with.
This is the person whom I worked with.
This is the person with whom I worked.
این شخصی است که من با او کار کردم.
هر سه مثال بالا درست هستند اما از آنجایی که جمله بعد از ضمیر نسبی (I worked with) رابطه اش با person (کلمه قبل از ضمیر نسبی) مفعولی است یا به عبارتی person مفعولِ I worked with است پس از لحاظ گرامری بهتر است که از whom استفاده شود البته این ترجیح در بسترهای رسمی (formal contexts) وجود دارد. همچنین یکی از قوانین حاکم بر ضمایر نسبی اینست که در صورتی که جمله واره بعد از ضمیر نسبی به یک حرف اضافه (preposition) ختم شود میتوان آن حرف اضافه را (که معمولا متعلق به فعل جمله واره است) قبل از ضمیر نسبی قرار داد. این قانون در مورد تمامی ضمایر نسبی (relative pronouns) صادق است. همچنین هنگامی که حرف اضافه را قبل از ضمیر نسبی می آوریم همواره در انتخاب بین who و whom بایستی از whom استفاده کنیم علت آن است که قبلتر نیز در این مبحث گفتیم که بعد از حروف اضافه ضمیر مفعولی می آید و حالا نیز از بین who و whom تنها whom ضمیر نسبی مفعولی است.
۶- Whose (که مالِ، متعلق به)(بوستان ششم)
Whose نیز یک ضمیر نسبی است که همواره بعد از آن اسم (noun) یا عبارت اسمی (noun phrase) می آید و معادل با that + possesseive adjective است و میتوان آن را با that نیز باز نویسی کرد. مثال:
The person whose shirt is red is my colleague.
The person that his shirt is red is my colleague.
شخصی که پیراهنش قرمز است همکار من است.
در هر دو جمله بالا کاملا صحیح هستند و تنها دو بیان مختلف هستند. توصیه میشود در نوشتار (writing) از whose استفاده شود. یک مثال دیگر:
She has a 19-year-old daughter whose ambition is to be a photographer.
او یک دختر ۱۹ ساله دارد که رویایش اینست که یک عکاس بشود.
تمرین
دوستانی دارم که صادق هستند
I have friends who/that are honest
پیراهنی دارم که قرمز است
I have shirt which/that is red
این پیراهنیه که رنگشو دوست دارم
This is the shirt whose color I like OR This is the shirt that I like its color OR This is the shirt that I like the color of it
من جایی کار میکنم که شلوغه
I work in a place which is crowded OR I work in a place that is crowded OR I work in a place where it is crowded
۷- جمله واره های نسبی ناظر بر یک جمله واره دیگر (بوستان هفتم و بالاتر)
قبلتر گفتیم که همواره ضمیر نسبی بایستی بعد از آخرین کلمه ای بیاید که میخواهد توضیح دهنده ی آن باشد. در برخی موارد اما ضمیر نسبی میتواند توضیح دهنده نه یک کلمه بلکه کل جمله واره قبل از خودش باشد در تشخیص این موضوع تنها از روی معنی و سیاق جمله ممکن است. به این دسته جمله واره های نسبی جمله ای (sentential relative clause) می گویند. نشانه مهم اینکه این نوع جمله واره نسبی تنها با ضمیر نسبی which آورده میشود و در نوشتار همراه با کاما می آید. مثال:
But I think he was a bit angry about that, which is understandable.
اما من فکر میکنم که او کمی عصبانی بود راجب به اون موضوع، که قابل درک است.
در مثال بالا میبیند که which به کلمه قبل از خودش که that است اشاره ندارد بلکه به کل این مطلب که کمی راجب اون موضوع عصبانی بود اشاره دارد. در واقع چنین جمله واره هایی جمله واره های نسبی غیر تعریفی محسوب می گردند و علت اینکه به کاما نیاز دارند همین موضوع می باشد چرا که در واقع برای دادن اطلاعات اضافی (extra information) مورد استفاده قرار میگیرند. همچنین این نوع ارجاع در گفتگوهای روزمره نیز وجود دارد. مثال:
Sara: My train leaves at 8 AM and I will be there at 11 am.
قطار من ساعت ۸ صبح حرکت میکنه و من ساعت ۱۱ صبح میرسم اونجا
Jack: which is excellent because I can pick you up on my way home
که این عالیه چون من میتونم توی مسیرم به خونه سوارت کنم.
در مثال بالا میبینید که which به این مطلب که ساعت ۱۱ صبح میرسه اشاره دارد و میگوید که خیلی عالی هستش. همچنین pick up به معنی سوار کردن کسی یک فعل دو قسمتی (phrasal verb) است.
۸- جمله واره های نسبی با مرجع قبلی (بوستان هفتم و بالاتر)
در برخی موارد ضمیر نسبی به چند کلمه قبل از خود بر میگردد. در واقع طبق قانون مرجع یابی ضمایر ضمیر نسبی میتواند چند کلمه بعد از اسمی که میخواهد توضیح دهنده آن باشد به شرطی که هیچ اسم هم جنسِ آن ضمیر در بین این دو نباشد. به عنوان مثال who تنها میتواند به آخرین اسم انسانِ قبل از خود اشاره کند و حتی اگر آن اسم آن شخص چندین کلمه (نه جمله) قبل هم بیاید باز میتواند به آن اشاره کند. مثال:
Doctors are contacting patients with diabetes who have taken the drug in the last 2 months
دکترها دارند با بیمارانی که دیابت دارند تماس میگیرند آن کسانی که آن دارو را در ۲ ماه اخیر خورده اند.
در مثال بالا میبینید که مرجع who، patients میباشد اما بین این دو کلمات with diabetes قرار گرفته است در مثال بالا مشکلی پیش نمی آید چون در عبارت with diabetes هیچ اسم انسانی ذکر نشده که این ابهام ایجاد گردد که who ممکن است به آن برگردد. یک مثال دیگر:
I gave Alex a book about Iranian people which is very useful.
من یک کتاب درباره ی مردم ایران به الکس دادم که خیلی مفید است.
در مثال بالا which به book برمیگردد و با فاصله آمده است اما چون در این بین اسم هم جنسی وجود ندارد که ایجاد ابهام کند به book بر میگردد. برای مطالعه بیشتر قانون مرجع یابی ضمایر در زبان انگلیسی را بخوانید.
۹- جمله واره های نسبی کاهش یافته (Reduced Relative Clause) (بوستان ششم و بالاتر)
جمله واره های نسبی کاهش یافته یا خلاصه شده از مهمترین انواع جمله واره که در تقریبا ۹۰ درصد صورت سوالات آیلتس و متون درک مطلب موجودند. تقریبا میتوان گفت بدون درک کامل این ساختار امکان کسب نمره درک مطلب بالای سطح ۵ وجود ندارد. نگار بوستان قوانین اختصاصی خود را برای توضیح جمله واره های نسبی خلاصه شده دارد که هر چند با تعاریف متداول کمبریج یکسان نیست اما در عمل تشخیص بسیار صحیح عمل میکند. بر طبق قانون شماره ۱۴ نگار بوستان تنها در ۳ حالت میتوان یک جمله واره نسبی را خلاصه تر نوشت.
۱- در صورتی که بعد از ضمیر نسبی (relative pronoun) فاعل و فعل وجود داشته باشد و یک جمله واره کامل باشد میتوان ضمیر نسبی را حذف کرد. مثال:
This is the book which I like >> This is the book I like
این کتابی که من دوست دارم
در مثال بالا دیدید که بعد از which فعل و فاعل وجود داشت که در این حالت ترجیح داده میشود که which حذف شود. در واقع به همین علت بود که قبلتر گفته شد بعد از which ترجحا فاعل نباشد چرا که اگر باشد در اکثر موارد به جمله واره نسبی خلاصه شده تبدیل می گردد.
۲- در صورتی که بعد از ضمیر نسبی فعل مجهول وجود داشته باشد میتوان ضمیر نسبی را حذف کرد و در اینصورت بایستی فعل to-be را نیز حذف کرد. مثال:
Masnavi is the book which is written By Rumi >> Masnavi is the book written by Rumi
مثنوی کتابی است که توسط مولانا نوشته شده است
در مثال بالا مشخص است که بعد از which ، is written وجود دارد که مجهول است و بعد از حذف ضمیر نسبی is آن (که از اجزای اصلی مجهول سازی است) حذف می گردد.
۳- در صورتی که بعد از ضمیر نسبی از زمان های استمراری (continuous tenses) مانند حال استمراری، گذشته استمراری یا آینده استمراری و غیره استفاده شود میتوان ضمیر نسبی را حذف کرد و در این صورت فعل های کمکی از جمله to-be را نیز بایستی حذف کرد. مثال:
These are the people who are preparing for the IELTS exam >> These are the people preparing for the IELTS exam
اینها افرادی هستند که دارند برای امتحان آیلتس آماده می شوند.
در مثال بالا میبینید که بعد از which حال استمراری استفاده شد که بعد از خلاصه سازی are نیز حذف شد.
تمرین
جملات زیر را به صورت جمله واره موصولی خلاصه شده بیان کنید.
این کتابیه که در ایتالیا چاپ میشود
This is the book printed in Italy
این ماشینینه که راجبش صحبت میکردم
This is the car I was talking about
این جا جایی که خیلی دوسش دارم
This is the place I like a lot
این کسی که من دیده بودم
This is the person I had seen
۱۰- جمله واره های نسبی تعریفی و غیر تعریفی (بوستان هفتم و بالاتر)
ابتدا اینکه جمله واره های نسبی دو دسته هستند. دسته اول جمله واره های نسبی تعریفی( defining relative clause) و دسته دوم جمله واره های نسبی غیر تعریفی (non-defining relative clause) تقسیم می باشند. جمله واره های نسبی تعریفی به جمله واره هایی گفته میشوند که اطلاعات ضروری در مورد اسم یا عبارت اسمی قبل از خود میدهند اما جمله واره های غیر تعریف اطلاعات اضافی (extra information) به مخاطب میدهند. در هنگام نوشتار همواره قبل از جمله واره های غیر تعریفی کاما وجود دارد و در هنگام گفتگو معمولا با کمی مکث آن را نشان میدهیم. یک مثال خیلی خوب در توضیح این دو به شکل زیر میباشد:
(۱) Sarah’s sister, who works at the chain store, is a friend of mine.
(۲) Sarah’s sister who works at the chain store is a friend of mine.
این دو جمله شاید ظاهرا تنها در کاما با هم تفاوت داشته باشند اما در معنی تفاوت زیادی با یکدیگر دارند. در جمله شماره ۱ گوینده میگویدخواهر سارا دوست من است و همینطور این دوست من در فروشگاه هم کار میکند. یعنی ای مخاطب من بدان که خواهر سارا دوست من است همچنین بدان که او در فروشگاه هم کار میکند. این کل معنی خامی است که گرامر جمله اول میخواهد به مخاطب بفهماند.اما جمله دوم میگوید که که خواهر سارا که در فروشگاه زنجیره ای کار میکند دوست من است یعنی سارا حداقل یک خواهر دیگر نیز دارد که در فروشگاه زنجیره ای کار نمی کند و اینجا گوینده تاکید میکند که ای مخاطبِ من سارا اون یک خواهرش که در فروشگاه زنجیره ای کار میکند دوست من است و نه دیگر خواهر سارا. این تفاوت جمله واره های نسبی تعریف با غیر تعریفی بود. بگذارید یک مثال واضح تر بزنم:
The book that is on the right is mine
کتابی که سمت راست هست مال من هست (یعنی کتاب سمت چپ یا بالا یا پایین نه فقط سمت راست)
The book, which is on the right, is mine.
اون کتاب مال منه که سمت راست هم هست. (مطلب اول اینکه اون کتاب ماله منه و مطلب دوم اینکه سمت راست هست به عنوان یک اطلاعات اضافی)
قبلتر هم گفتیم معمولا اطلاعات اضافی بین دو کاما قرار میگیرد برای اطلاعات بیشتر مبحث عبارت های بین دو کاما را مطالعه نمایید.
۱۱- یک نکته پیشرفته (بوستان هفتم و بالاتر)
در واقع وقتی فرم خلاصه شده یک جمله واره نسبی را میبینید نمیتواند به تنها حدس بزنید که چه زمانی (tense) بوده و حذف شده که به این صورت در آمده است و بایستی به بستر متن دقت کرد به عنوان نمونه در مثال قبلی :
These are the people preparing for the IELTS exam
در این جمله اصلا مشخص نیست که قسمت preparing خلاصه شده چه زمانی است چرا که میتواند خلاصه شده تمامی این حالات باشد:
These are the people who are preparing for the IELTS exam
These are the people who were preparing for the IELTS exam
These are the people who will be preparing for the IELTS exam
These are the people who have been preparing for the IELTS exam
These are the people who had been preparing for the IELTS exam
تمامی حالت های فوق استمراری (continuous / progressive) هستند و میتوانند خلاصه شده شوند. البته بایستی تاکید داشت که عرفا و در درجه اول با دیدن حالت خلاصه شده جمله بالا خلاصه شده ی حال استمراری (present continuous) به ذهن میرسد و گوینده معمولا اگر بخواهد خلاصه شده دیگر زمان های استمراری را نشان دهد معمولا برای رفع ابهام نشانه های دیگر در گفتارش میگذارد که مخاطب بتواند زمان خلاصه شده را حدس بزند. به عبارت دیگر گوینده عبارت های بالا را به ترتیب به شکل زیر بیان میکند:
These are the people preparing for the IELTS exam
These were the people preparing for the IELTS exam
These will be the people preparing for the IELTS exam
جمله اول میتواند مخفف حال استمراری یا حال کامل استمراری باشد. جمله دوم میتواند مخفف گذشته استمراری یا گذشته کامل استمراری باشد و جمله سوم هم که مشخصا مخفف آینده استمراری است. البته این های یکی از نشانه هایی است که گوینده در کلامش باقی میگذارد و ممکن است حتی این موارد هم وجود نداشته باشند و از جملات قبل و بعد بتوان شکل اصلی مخفف نشده را حدس زد.
۱۲- نکته خاص در مورد افعال to-be (بوستان هفتم و بالاتر)
طبق این قانون اگر جمله واره نسبی از نوع غیر تعریفی (non-defining relative clause) وجود داشته باشد که بین ۲ کاما بیاید و درون آن فعل to-be در معنی اصلی “بودن” و به عنوان فعل اصلی (و نه کمکی برای مجهول یا شکل دادن دیگر زمان ها) وجود داشته باشد میتوان ضمیر نسبی را حذف کرد و در اینصورت نیز بایستی فعل to-be را نیز حذف کرد. مثال:
Mrs Wilson, who is the manager of the company, wants to resign. >> Mrs Wilson, the manager of the company, wants to resign.
خانم ویلسون که مدیر شرکت است میخواهد استعفا دهد.
در مثال بالا میبیند که ابتدا جمله واره بعد از who از نوع غیر تعریفی است (چون قبل از آن کاما آمده است و اطلاعات اضافی میدهد) و همچنین بعد از اتمام جمله واره نیز کاما قرار گرفته است و همینطور بعد از ضمیر نسبی who، فعل to-be در معنی اصلی خودش (و نه کمکی) وجود دارد که طبق قانون شماره ۴ حذف شده و ضمیر نسبی نیز حذف می گردد.
۱۳- اصول نگارش جمله واره های نسبی غیر تعریفی (non-defining relative clause)
این جمله واره ها همواره با یک کاما قبل از ضمیر نسبی شروع میشوند. مثال:
My car, which is red, is a Ferrari.
My car is a Ferrari, which is red.
ماشین من یک فراری است و رنگش قرمز است.
اگر جمله واره نسبی در وسط جمله بیاید بایستی دو طرف آن کاما قرار بگیرد اما اگر در آخر جمله بیاید تنها قبل از آن کاما قرار گرفته و بعد از اتمام نقطه (period) قرار میگیرد.
منبع: نگار بوستان
